Acıktığımızda karnımızı doyurma güdüsünü giderdiğimiz için ne yediğimiz pek değerli değildir. Lakin canımız bilhassa bir yiyecek çekiyorsa onu yiyinceye dek takıntı halinde bir isteğe dönüşür.
Çoğumuz yaşamışızdır bu hissi. İstek duyulan yiyecek çoklukla yüksek kalori içerir. Bu hissin kilo alma yahut yüksek beden kitle indeksi ile ilişkilendirilmesi bundandır.
İnsanın canı bir şey çekiyorsa bedenin gereksinim duyduğu bir besine dair sinyal verdiği kanısı epeyce yaygın. Lakin bunun doğruluk derecesi nedir?
Yapılan araştırmalar, bu hissin birçok nedeni olabileceğini ve birçoklarının ruhsal olduğunu ortaya koyuyor.
1900’lerin başlarında Rus bilim adamı İvan Pavlov, köpeklerin yemek vakti ile ilgili belirli uyarıcılara reaksiyon olarak yemek beklediğini ortaya koymuştu. Pavlov deneylerinde köpeklere zil sesine reaksiyon olarak salya salgılamayı öğretmişti.
Kültürel koşullanma
Pennington Biyomedikal Araştırma Merkezi’nden besin ve metabolizma konusunda araştırma yapan doçent John Apolzan’a göre, yiyecek dileği temel olarak bu şartlanma reaksiyonuyla açıklanabilir.
“Televizyonda sevdiğiniz bir programı izlerken daima mısır patlağı yiyorsanız, o programı izlerken mısır patlağı yeme dileğiniz artacaktır” diyor Apolzan.
Bir şey yeme dileğini tetikleyen şey kendi bedenimizden fazla dış etkenlerdir.
Batıda canımızın en çok çektiği şeylerden birinin çikolata olması, bu isteğin kaynağında rastgele bir besin eksikliğinin yatmadığının göstergesi sayılabilir. Çünkü çikolata bu türlü bir besin unsuru bakımından güçlü değildir.
Çikolatanın ortak bir dilek objesi olması, bol ölçüde feniletilamin unsuru içermesine bağlanıyor. Bu unsur beynin, memnunluk hormonu olarak bilinen dopamin ve seretonin kimyasallarını salgılamasını tetikliyor.
Lakin çikolata kadar arzulanmayan süt eserleri üzere yiyeceklerde de bu molekül bol ölçüde bulunuyor.
Çikolata yediğimizde feniletilamin unsurunu parçalayan bir enzim salgılandığı için beyne fazla ölçüde ulaşmıyor.
Bayanlar ortasında çikolata yeme isteği erkeklerden iki kat daha fazla. Araştırmalar, çikolatanın bilhassa adet devri öncesi ve sonrasında Batıda en fazla arzulanan yiyecek olduğunu gösteriyor. Kan kaybı demir üzere kimi mineral eksikliklerine yol açsa da bilim insanları çikolatanın kırmızı et yahut koyu yeşil yapraklı sebzeler kadar demir eksikliğini gidermeyeceğini söylüyor.
Ayrıyeten çikolata yeme dileğinin ortaya çıkmasında hormonlar tesirli olsaydı menopoz sonrasında bu isteğin artması gerekirdi. Lakin menopoz sonrasında çikolata isteğinin azaldığını gösteren küçük çaplı bir araştırmadan kelam ediliyor.
Çikolata dileğinin Batı toplumuna has olması bunun kaynağında kültürel nedenlerin olabileceğini gösteriyor. Bir araştırmada, ABD dışında doğmuş bir bayanın çikolata yeme dileğini daha az hissettiğini ve bu istek ile adet (periyod) ortasında bir ilişki kurmasının çok daha küçük bir ihtimal olduğunu gösteriyor.
Haklı münasebet bulma ihtiyacı
Araştırmacılar, bayanların çikolatayı regl ile ilişkilendirmesinin, “tabu” olan yiyecekleri bu devirlerde yemelerinin daha kabul görür olmasına bağlıyor. Batı kültüründe “zayıf” bayan bedeninin ülkü görülmesi, çikolata yeme isteğinin haklı münasebetlere dayandırılması algısı yaratıyor.
Diğer bir araştırmada ise muhakkak bir yiyeceğe duyulan güçlü isteğin o yiyeceği yeme isteği ile o yiyeceğin tüketimini sınırlama isteği ortasındaki çatışmadan kaynaklandığı tabir ediliyor. Bilhassa bayanlar bu nedenle o yiyeceği yemekten sakınıyor, bu ise onu yeme dileğini daha da kamçılıyor.
Uzmanlar bunun negatif hislere yol açtığını, kişinin bu yiyecekleri tüketmesi halinde kendilerini makûs hissettiğini tabir ediyor. Negatif ruh hali ise daha fazla yemeye yol açıyor.
Araştırmalar çikolata yeme dileğinin Batı’ya mahsus olduğunu, Doğu kültürlerinde fazla yaygın olmadığını gösteriyor.
Ayrıyeten yiyecekler için duyulan arzuyu tabir eden sözler tüm lisanların yalnızca üçte ikisinde mevcut ve bunların birçok yiyeceklerden fazla uyuşturucu için kullanılıyor.
Bu sözlerin tam olarak ne tabir ettiği konusunda da fikir birliği bulunmuyor. Bu durum birtakım farklı his yahut durumların da yiyecek dileği olarak nitelendirilmesine neden olabiliyor.
Mikroplar bizi nasıl manipüle ediyor?
Bağırsaklarımızda trilyonlarca bakterinin olduğu ve bunların da yeme üslubumuzu ve yiyecek dileğimizi etkileyebildiği tabir ediliyor.
Arizona Eyalet Üniversitesi’nde psikoloji doçenti olan Athena Aktipis’e nazaran, mikroplar bizi bedenimizin muhtaçlık duyduğu besinleri değil de kendi gereksinimleri olan besinleri tüketmeye yöneltebileceğine dair bulgular olduğu söylüyor.
Bağırsaktaki farklı mikroplar, daha az yahut fazla asitli ortamlar üzere farklı ortamları tercih edebiliyor. Yediğimiz yiyecekler bağırsaklarımızdaki ekosistemi etkiliyor ve bu mikroplar kendileri için daha avantajlı bir ortam yaratmak üzere bizi kendi gereksinimlerine uygun beslenmeye yöneltebiliyor.
Bunu vagus sonu üzerinden bağırsaklardan beyne sinyal göndererek yapıyorlar. Gereksinimleri olan yiyecekleri tükettiğimizde, memnunluk hormonu olarak bilinen dopamin ve serotonin hormonlarının salgılanmasını sağlayarak kendimizi daha memnun hissetmemize, böylelikle bu yiyecekleri daha fazla tüketmemize neden olabiliyorlar.
Bu şimdi deneylerle gözlemlenmiş olmamakla birlikte, bilim insanları mikropların bu cins davranış biçimleri geliştirdiğini biliyor.
Aktipis, karmaşık karbonhidratlar ve lif bakımından güçlü yiyecekler içeren sağlıklı bir diyetin bağırsaklardaki mikrop çeşitlerini artırarak sağlıklı bir ortam yarattığını, böylelikle sağlıklı yiyecekleri yeme isteğinin artacağını söylüyor.
Yiyecek isteği nasıl giderilir?
Reklamlar ve toplumsal medyada paylaşılan fotoğraflar yiyecek isteğini tetikleyecek sinyallerle dolu olduğu için bu arzuyu gidermek çok kolay değil.
Bol şeker içeren, sıhhatsiz yiyeceklerle ilgili reklam bombardımanı beyni etkiliyor ve yeme dileğini güçlendiriyor.
Bu cins uyarıcıları azaltmanın pratik bir sistemi olmadığı için araştırmacılar bilişsel stratejiler yoluyla bu sorunu gidermeye çalışıyor.
Birtakım araştırmalar, yiyecek dileğinin neden kaynaklandığını anlamaya ve bunun hakkında yargılayıcı niyetlerden kaçınmaya dayalı farkındalık tekniklerinin işe yarayabileceğini gösteriyor.
Yiyecek dileğinden kurtulmanın en aktif yolunun, bu yiyeceklerin diyetimizden çıkarılması olduğunu gösteren araştırmalar var. Aşikâr bir mühlet bir yiyeceği daha az yediğimizde ona duyduğumuz isteğin da azaldığı görülüyor.
Bunun nedeni, o yiyeceği az yediğimizde onunla ilgili hafızamızın vakitle silikleşmeye başlaması olabilir.
Lakin uzmanlar bu mevzuda daha fazla araştırma muhtaçlığına dikkat çekiyor. Şimdilik destek alacağımız gerçek, diyetimiz ne kadar sağlıklı ise yiyecek isteğini sağlıklı yiyeceklere yöneltmenin daha kolay olduğudur.
